Jesiotr bałtycki to niesamowita ryba, która zachwyca swoimi rozmiarami i wytrzymałością, lecz jej los skłania ku refleksji nad tym, jak bardzo negatywnie wpływamy na środowisko, doprowadzając do wymierania gatunków. Czy jest światełko w tunelu dla przywrócenia jesiotrów do naszych rzek i morza? Powstał Plan Działania HELCOM dla jesiotra bałtyckiego, który ma pomóc w restytucji tego gatunku.
Jesiotr bałtycki (Acipenser oxyrinchus) jest rybą dwuśrodowiskową (wędrowną), czyli taką, która odbywa swoją wędrówkę tarłową przez 2 środowiska: rzeczne (słodkowodne) i morskie (słonowodne). Jesiotry wykluwają się w górnych odcinkach rzek, następnie spływają do morza gdzie dorastają i dojrzewają. Potem znów wracają w górę rzek i odbywają tam tarło. Jesiotry to niesamowite i fascynujące ryby! Mogą żyć nawet do 120–140 lat, maksymalna długość ich ciała wynosi ponad 5 metrów, a ważyć mogą nawet do 600 kg!
fot. A. Kapusta
Jak człowiek unicestwił jesiotra
Jeszcze do połowy XX wieku jesiotr bałtycki stanowił integralną część fauny Morza Bałtyckiego. Na przestrzeni ostatnich stuleci liczebność populacji tego gatunku drastycznie spadła, a w drugiej połowie XX wieku gatunek ten uznano za wymarły na obszarze państw zlewni Morza Bałtyckiego.
Przyczyny wyginięcia jesiotra bałtyckiego:
– przełowienie – skutkowało drastycznym spadkiem populacji
– regulacja rzek – wiąże się z utratą siedlisk, obniżeniem różnorodności i produktywności rzek
– budowa barier na rzekach np. zapór elektrowni wodnych – uniemożliwiają migrację
– zanieczyszczenie rzek, które ma największy wpływ na osobniki na wczesnym etapie rozwoju
zdjęcie z archiwum A. Kapusta
W Niemczech i w Polsce – w przeciwieństwie do państw bałtyckich – największy wpływ na populacje jesiotra i innych wędrownych gatunków ryb miało zagospodarowanie rzek na potrzeby produkcji energii wodnej, żeglugi, ochrony przeciwpowodziowej i rozwoju gruntów rolnych. Zablokowanie szlaków wędrówki oraz kanałów bocznych i starorzeczy, a także niszczenie teras zalewowych i meandrów rzek doprowadziło do pogorszenia siedlisk rzecznych od których jesiotry były zależne. Poskutkowało to rozregulowaniem terminów okresowych powodzi wezbraniowych, zmianami temperatur i zmianami ukształtowania koryt rzecznych. Zmienił się skład osadów rzecznych, a co za tym idzie również skład zespołów organizmów dennych, które stanowiły pokarm dla jesiotrów.
Przywrócenie jesiotra do naszych rzek
Od 1996 r. podejmuje się próby restytucji (przywrócenia) jesiotra bałtyckiego, które tymczasowo objęto wsparciem w ramach specjalnego projektu HELCOM.
Od 2005 r. prowadzone są eksperymentalne zarybienia jesiotrem bałtyckim, aby opracować metodykę na potrzeby restytucji tego gatunku na dużą skalę. Pierwsze działania w tym zakresie wdrożono w Niemczech i w Polsce, zaś od 2010 r. w ich realizację włączyły się państwa bałtyckie i Federacja Rosyjska.Plan Działania HELCOM dla jesiotra bałtyckiego, tzw. Action Plan, to dokument, który powstał w grupie roboczej państw nadbałtyckich ds. jesiotra w Komisji Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, znanej również jako Komisja Helsińska HELCOM. Jest to zbiór całej wiedzy na temat tego gatunku, plan jego restytucji i omówienie najpilniejszych związanych z tym działań oraz metod. Ma on również służyć jako przypomnienie decydentom, że jako kraj zobowiązaliśmy się do przywrócenia jesiotra bałtyckiego do naszych rzek i morza na mocy Konwencji o Ochronie Morza Bałtyckiego HELCOM oraz Konwencji Berneńskiej. Musimy jak najszybciej zacząć wdrażać te działania na krajową skalę oraz wprowadzić je jako stały element w zarządzaniu zlewniami Odry i Wisły.
fot. A. Kapusta
Do pobrania: Plan działania HELCOM na rzecz ochrony i restytucji jesiotra bałtyckiego
Acipenser oxyrinchus. Plan działania na lata 2019–2029: