19 maja 2020 - Straznicy Rzek WWF
Minęło 20 lat od opublikowania przez Fundację WWF Polska Studium kompleksowego rozwiązania problemów stopnia i zbiornika Włocławek. Niestety, wnioski zawarte w raporcie są w dalszym ciągu aktualne.
- Oceniając wykonaną w 1970 roku inwestycję w odniesieniu do zakładanych i uzyskanych korzyści oraz na tle realnych scenariuszy rozwoju kraju wykazano, że:
❚ zdecydowana większość funkcji stopnia i zbiornika uznawanych przed budową za priorytetowe
bądź dodatkowe nie jest realizowana lub ma charakter marginalny – nie zostały zrealizowane plany wykorzystania wód spiętrzonej Wisły do zaopatrzenia w wodę przemysłu, wody ze zbiornika nie służą do nawodnień w rolnictwie, nie ma on praktycznie znaczenia dla transportu wodnego, jego rola rekreacyjna jest równie marginalna, a jedyne funkcje uzasadniające utrzymywanie stopnia i zbiornika – produkcja energii elektrycznej i przejście drogowe przez Wisłę – miały być, według pierwotnych założeń, drugorzędnymi korzyściami z inwestycji,
❚ utrzymywanie jedynego stopnia wodnego na Dolnej Wiśle we Włocławku, a tym bardziej wybudowanie nowego stopnia w Nieszawie, jest niezgodne z ogólną koncepcją zagospodarowania przestrzennego kraju, jak również perspektywicznymi planami kierunków zagospodarowania Wisły, jej doliny i dorzecza. - Spiętrzenie Wisły we Włocławku znacznie pogorszyło stan środowiska doliny Wisły między
Płockiem a Włocławkiem, a także powyżej i poniżej zbiornika. Te niekorzystne zmiany dotyczą
przede wszystkim:
❚ zaburzenia naturalnego charakteru rzeki swobodnie płynącej, m.in. naturalnego reżimu hydrologicznego, roztokowego charakteru koryta, naturalnych ujść dopływów,
❚ zatrzymywania ruchu rumowiska i kumulacji
osadów w zbiorniku,
❚ uruchomienia erozji koryta Wisły poniżej stopnia,
❚ uruchomienia niekorzystnych zjawisk geofizycznych wokół zbiornika (osuwiska, podtapianie
terenów przyległych, abrazja brzegów),
❚ wyraźnego obniżenia różnorodności biologicznej, zarówno w wodach, jak i na otaczających je
terenach, czego przejawem jest m.in. wycofanie się wielu rzadkich i cennych gatunków roślin,
ptaków i ryb,
❚ ograniczenia, a właściwie powstrzymania migracji ryb wędrownych, co spowodowało praktycznie ich wyginięcie w dorzeczu Wisły powyżej stopnia,
❚ ograniczenia znaczącej funkcji Wisły jako korytarza ekologicznego i ostoi ptaków o znaczeniu
międzynarodowym. - Analiza rozwoju obszarów sąsiadujących ze spiętrzoną we Włocławku Wisłą wykazała, że inwestycji nie można uznać za czynnik rozwoju regionu, ponieważ:
❚ stopień wodny, zbiornik i zmieniony przez nie krajobraz nie spowodowały awansu społecznego ani gospodarczego miast i gmin położonych między Płockiem a Włocławkiem, a wręcz przeciwnie – pogłębiły regres,
❚ Jezioro Włocławskie, jako nowy składnik krajobrazu, nie jest powszechnie akceptowane przez
mieszkańców jego okolic i jest negatywnie kojarzone z takimi zjawiskami, jak śnięcia ryb, zatory
lodowe, powstawanie osuwisk, podmywanie skarp, podtapianie obszarów depresyjnych,
❚ dla niektórych obszarów przylegających do zbiornika jego obecność jest wyraźnym hamulcem rozwoju gospodarczego, co m.in. znajduje wyraz w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego,
❚ w ostatnich latach zaobserwowano powolny, ale jednoznaczny wzrost zainteresowania walorami Wisły quasi naturalnej, tzn. nie spiętrzonej, np. powyżej Płocka – rośnie presja osadnicza i rekreacyjna na takie tereny,
❚ Świadomość mieszkańców regionu dotycząca rzeczywistych problemów i zagrożeń jest niewielka i zwykle wypaczona rozpowszechnianiem niepełnych informacji oraz jednostronną propagandą zwolenników lub przeciwników kaskady. - Z ekonomicznego punktu widzenia inwestycję należy ocenić negatywnie, gdyż:
❚ istnienie zbiornika nie wpłynęło w żaden sposób na zwiększenie atrakcyjności przylegającego terenu – nie wzrosły ceny gruntu ani ceny za noclegi czy posiłki,
❚ oszacowana obecna wartość przedsięwzięcia (NPV) – 816 mln PLN, przy przyjętej niskiej
3% stopie dyskontowej mogłaby świadczyć o jego efektywności ekonomicznej, ale rezultat ten
jest przede wszystkim wynikiem słabego tempa wzrostu gospodarczego Polski w latach
1970–2000; innymi słowy – projekt wypada nieźle, ale tylko na tle ogólnie słabych wyników gospodarki,
❚ analiza wrażliwości ekonomicznej wykazała, że przy wyższej 10% stopie dyskontowej lub
z uwzględnieniem strat środowiskowych po stronie kosztów, inwestycja nie mogłaby zostać uznana za efektywną ekonomicznie, a nakłady nie zwróciłyby się do tej pory,
❚ społeczny rozkład kosztów i korzyści należy uznać za niesprawiedliwy, gdyż:
– dochody ze sprzedaży energii elektrycznej są przejmowane przez sektor energetyczny, natomiast koszty, ponoszone m.in. na utrzymanie stopnia i zbiornika, ochroną przed powodziami zatorowymi, jak również straty powodowane powodziami, są w przeważającej części ponoszone przez podatników,
– lokalna społeczność w znikomym stopniu uczestniczy w kosztach, a tym bardziej w korzyściach związanych z inwestycją. - Rozpoznano następujące problemy i zagrożenia spowodowane istnieniem stopnia i zbiornika:
❚ zatrzymywanie pochodu lodu przez zamarznięty zbiornik powoduje, że odcinek Wisły powyżej
Włocławka stał się najbardziej podatny na zatory lodowe w dolnym biegu rzeki, co zwiększa zagrożenie powodziami zatorowymi,
❚ przepustowość urządzeń stopnia jest o ok. 20% mniejsza, niż to wynika z przepisów mających zastosowanie przy budowie nowych obiektów, a brak możliwości przepuszczania dużych wezbrań przez jaz może doprowadzić do katastrofalnej w skutkach powodzi poniżej stopnia w przypadku przelania się wody przez zaporę i jej rozmycia, co może się zdarzyć już przy przepływie rzędu 10 000 m3/s, nawet przy idealnym stanie technicznym stopnia; jest to szczególnie niepokojące w świetle nasilających się w ostatnich latach ekstremalnych zjawisk atmosferycznych (deszcze nawalne),
❚ zatrzymanie ruchu rumowiska powoduje z jednej strony wypłycanie zbiornika i konieczność
usuwania gromadzących się w nim osadów, z drugiej – erozję koryta Wisły poniżej stopnia,
co w efekcie doprowadziło do zagrożenia jego stateczności